Beeld Phil Nijhuis

De moed van de waarachtige mens

Parrhésia als tegenkracht tegen de opgelegde realiteit

“Zelfs al ben je een minderheid van één persoon,
de waarheid is en blijft de waarheid.”
Mahatma Gandhi (1869-1948)

“Hoe verder een samenleving vervreemdt van de waarheid,
des te meer zal zij hen haten die de waarheid spreken.”
George Orwell (1903 – 1950)

Parrhésiewattes?
Het moedig uitspreken van een ongemakkelijke waarheid. Dat is wat parrhésia volgens de filosoof Michel Foucault (1926 – 1984) betekent. Het woord is afkomstig uit de antieke beschaving van Griekenland (5^e eeuw v. Chr.) en betekent letterlijk ‘alles wat wordt gezegd’. En omdat er veel nuances mogelijk zijn, wordt het woord parrhésia onvertaald gebruikt zodat de oorspronkelijke bedoeling bewaard blijft: de waarheid spreken als belangrijk onderdeel van ieders persoonlijke bestaansethiek.

Parrhésia biedt de spreker de mogelijkheid zijn persoonlijke relatie met de waarheid uit te drukken en omwille van die relatie beschouwt hij het als zijn morele plicht de waarheid te onthullen als die wordt verhuld.

Actief burgerschap binnen onze democratie
Parrhésia behelst ook de morele plicht om de waarheid te spreken voor het gemeenschappelijk goed. Een democratie waarin ‘het volk heerst’, kan niet bestaan zonder vrijheid van meningsuiting van dat volk.
Twee belangrijke zaken moeten hierbij in ogenschouw worden genomen.
1. Vrijheid van meningsuiting is nu een negatief recht
Binnen onze democratie is deze vrijheid een negatief recht gebleken aangezien deze aan de burgers is verleend door de overheid via de grondwet. Dit verzwakt de kern van parrhésia omdat dit een intrinsieke ‘manier van leven’ veronderstelt. Anders gezegd; de parrhésiast (de waarachtige mens) ontwikkelt een zuivere relatie in en met zichzelf, omarmt de waarheid en spreekt vandaaruit bewust met vrijmoedigheid. Wanneer een samenleving akkoord gaat met een aan hen toegestaan recht, dan is het niet langer een onlosmakelijk onderdeel van je menszijn en je uitingsrepertoire als betrokken burger.

Door Diafragmaarten; Anna Zeven, Vrouwenmars, Vrouwen voor Vrijheid, Utrecht d.d. 13-09-2020

2. De verschuiving van de macht door een uitdijende overheid
Ten tweede komt de respectievelijke macht van het volk iedere vier jaar te liggen bij een kleine groep vertegenwoordigers via een stemmingsprocedure bepaald door een meerderheid. De bevolking van onze democratie kan niet direct meeregeren, maar heeft blijkbaar een steeds verder uitdijende overheid nodig. De afstand tussen de politieke macht enerzijds en de bevolking anderzijds wordt hiermee steeds groter en de absolute macht verschuift daarmee van volk naar staat.

Het is daarom eveneens de taak van de parrhésiast om medeburgers te leren sceptisch te zijn tegenover de opgelegde realiteit door instituties zoals de overheid. Kritisch kunnen nadenken en zich bewust uiten begint met oprechte zelfzorg en een gefundeerd zelfvertrouwen, niet met opgelegde gehoorzaamheid, onmacht en afhankelijkheid.
Verdwijnt parrhésia als waarheidsdiscours, dan is de democratie reddeloos verloren, terwijl tegelijkertijd de democratie in zichzelf het mechanisme van vernietiging van waarheidspreken herbergt.

Socrates (ca. 469 – 399 v.Chr.) zijn veroordeling in 399 v. Chr. tot de dodelijke gifbeker zou je als een eerste vingerwijzing van deze ‘interne weeffout’ van de democratie als bestuursvorm kunnen beschouwen.

Willen we wel waarheid?

Op dit moment leven we in een land waarvan we dachten dat het democratisch was, maar waar de bevolking concreet erg weinig te vertellen heeft. Er zijn hiervoor nog een derde en vierde oorzaak aan te wijzen:

3. Verlies van autonomie en soevereiniteit door gecentraliseerde macht
De politieke macht verschuilt zich achter een gigantisch overheidsapparaat met allerlei niet democratisch gekozen vertegenwoordigers en instituten die zichzelf bevoegdheden toeeigenen. Deze overheid is vervolgens afhankelijk van wet- en regelgeving uit Brussel. Kortom, als land zijn we onze zelfstandigheid en soevereiniteit kwijt en worden we meer en meer gecentraliseerd geregeerd via de EU door de lobbyisten van globalistische instituten (o.a. VN, WHO, WEF) en internationale bedrijven met multimiljardairs als grootste aandeelhouders.

En hier volgt een derde kanttekening bij de democratie als bestuursvorm. Het woord democratie is namelijk afgeleid uit twee oud-Griekse woorden, namelijk demos (δῆμος) en kratein (κρατειν) wat heersen betekent. Demos echter kan volk betekenen, maar ook deel of groep van iets groters. Dus, welke groep heerst er feitelijk? Dat is binnen de huidige context en ontwikkelingen een belangrijke vraag gebleken.

4. Verlies van doel, betekenis en eigenwaarde
Wanneer je als mens alle controle, zeggenschap en zelfstandigheid kwijt lijkt te raken, dan is de neiging groot om terug te vallen in overlevingsgedrag.

Dan wordt je eigen persoonlijke en vaak materialistische comfortzone je ‘veilige hol’ om in te schuilen. We hebben er zelfs een woord voor: ‘cocoonen’. Alsof je verstoppen en je overgeven aan lust en hebzucht een goede zaak is. Nietzsche had er ook een term voor, ‘de laatste mens’. Hij schildert deze mens af als laf en bang, die elke moed om ‘gevaarlijk te leven’ ontbeert, geen risico’s durft te nemen, geen idealen meer koestert, maar alleen zijn eigenbelang nastreeft. Of zoals Peter Venmans in Het derde deel van de ziel. Over Thymos (2011) schreef: ‘Hij is ten diepste een massamens en een conformistisch wezen, dat vooral niet met zijn innerlijke leegte wenst te worden geconfronteerd. Het is de nihilistische mens bij uitstek.’

“Als mensen de waarheid liever niet willen horen of zien, maakt een leugen meer

of minder niet zoveel uit. De mediaconsument die vooral hapklare brokken informatie en vermaak wil hebben, die tevreden is met brood en spelen en die niet wil weten hoe de wereld werkelijk in elkaar steekt, roept de leugens over zich af.”

Cees Hamelink

Terug naar de waarachtige mens

Parrhésia betrachten levert een hoopvol toekomstbeeld op. Moed, waarheid, betrouwbaarheid en integriteit als antwoord op het heersende narratief van deze tijd. Wij kunnen ons bevrijden van opgelegde realiteiten, manipulatie en controle. Ondanks of misschien juist wel dankzij de huidige tegenmacht, pakken we onze verantwoordelijkheid op, zetten onze hersenen aan, ons hart open en rapen al onze moed bijeen.

Wij zijn onderdeel van het dynamische machtsnetwerk en hebben dus ook de macht om eigen opvattingen te formuleren en verandering tot stand te brengen. Parrhésia is daarmee een belangrijk deel van onze persoonlijke ethiek. Voor Foucault is ethiek een alternatief voor moraal, namelijk ‘self-formation’: de manier waarop wij onze vrijheid en leven vormgeven. Vrij worden van jezelf en van de definities die anderen je opleggen ziet hij als enige manier om vrij te zijn en waarachtig tegenover jezelf te blijven. Door je te verzetten tegen bestaande autoritaire structuren en anderen te bevrijden, overstijg je de beperkingen. Parrhésia is dus tegelijkertijd ook een politiek ideaal.

“Als je de moed hebt te handelen in de wereld vanuit je eigen geraaktheid, los van aangeleerde oordelen over goed en kwaad, dan ontdek je dat je rijkelijk gezegend bent met talenten om vorm te geven aan wat jou innerlijk beweegt.” Bram Moerland

Auteur: Esther Hoek-Vroklage

Met woorden beschrijven wat overgebracht wil worden. Puzzelen, ordenen, herformuleren, schrappen, allemaal dingen waar ik goed in ben. Met liefde en geduld het verhaal uitschrijven dat verteld wil worden, daar word ik gelukkig van! Gelukkig word ik ook van wandelen met onze honden, lekker koken én eten met elkaar, chocolade van minstens 85% én een goed glas whisky.